Wiele osób może uważać, że przekazywanie firmy z pokolenia na pokolenie to coś naturalnego i oczywistego. Rzeczywistość pokazuje co innego. Sukcesja udaje się w co trzeciej firmie rodzinnej, a tylko 15% przedsiębiorstw trafia w ręce trzeciego pokolenia. Jak zatem przygotować się i przeprowadzić sukcesję?

Na czym polega sukcesja?

Najprościej ujmując, jest to przekazanie przedsiębiorstwa w ręce następcy. Jednocześnie jest to główny czynnik odróżniający firmy rodzinne od nierodzinnych.

Według Kodeksu Cywilnego (KC 1964, s. 192, stan prawny na 14.04.2020 r.) sukcesja to następstwo prawne, rozumiane na gruncie prawa cywilnego jako wstąpienie w miejsce osoby zmarłej w jej prawa i obowiązki z chwilą jej śmierci.

Z kolei zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (KSH 2000, s. 58, stan prawny na 14.04.2020 r.) „spółka przejmująca lub nowo zawiązana wstępuje we wszystkie prawa odpowiednio spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez utworzenie nowej spółki”.

Czy wiesz, że…?

Jak podaje PARP, w 2020 r. w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) było zarejestrowanych ok. 230 000 osób, które rozpoczęły działalność w latach 90. XX w. i mają skończone 65 lat.

Przeczytaj także: Jak zawiesić działalność gospodarczą przez internet?

Sukcesja w firmie jednoosobowej oczami biznesu

Pojęcie sukcesji w biznesie jest uznawane za proces i problem, które dotyczą różnych obszarów firmy. Są to aspekty ekonomiczno-finansowe, psychologiczne i prawne. Wiele emocji pojawia się w przypadku firm rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą wpisaną do CEIDG.

Robert Zajkowski w książce „Transfery władzy, własności i wartości w przedsiębiorstwach rodzinnych. Efekt drugiego pokolenia” stwierdza, że sukcesja w firmie jednoosobowej to proces, który zmierza do „przekazania zarządzania i praw własności do firmy, którą prowadziło się przez kilka, a nawet kilkadziesiąt lat”.

Warto zaznaczyć, że wejście w życie ustawy z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej zmieniło przepisy dotyczące prowadzenia firmy przez następców prawnych zmarłego przedsiębiorcy. Wcześniejsze regulacje były zawiłe i znacząco utrudniały przejęcie sterów po dotychczasowym właścicielu. Warto więc się przyjrzeć, czym jest zarząd sukcesyjny.

Czym jest zarząd sukcesyjny?

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym reguluje zasady tymczasowego zarządzania firmą po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu prowadził działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. Od 25 listopada 2018 r. JDG mogą zgłosić w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej tzw. zarządcę sukcesyjnego, który poprowadzi firmę do chwili wyjaśnienia formalności spadkowych.

Ważne! Nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli ogłoszono upadłość przedsiębiorcy. Jednocześnie zawieszenie działalności lub postępowanie restrukturyzacyjne nie są przeszkodami do stworzenia zarządu sukcesyjnego.

Przeczytaj także: Co zmieniło się w finansowaniu społecznościowym?

Powołanie zarządu sukcesyjnego

Zarządcę sukcesyjnego może powołać każdy właściciel firmy wpisany do CEIDG. Warunkiem jest, aby była to osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Taką funkcję może pełnić tylko jedna osoba.

Przedsiębiorca może powołać kolejnego zarządcę, gdyby pierwsza wybrana osoba zrezygnowała z tej funkcji lub nie mogła jej pełnić z powodu śmierci, ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych.

W celu ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:

• powołanie zarządcy sukcesyjnego;
• zgoda powołanej osoby na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego;
• dokonanie wpisu do CEIDG.

Powołanie zarządcy i wyrażenie przez niego zgody to dwa podstawowe wymogi do ustanowienia zarządu. Ostatni krok stanowi dokonanie wpisu w CEIDG i jest to moment ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Ważne! Wskazanie zarządcy sukcesyjnego w testamencie jest nieskuteczne. Niemniej ustawa dopuszcza ustanowienie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy, ale po spełnieniu określonych przez prawo warunków.

Sukcesja w firmie jednoosobowej: Co dzieje się z pracownikami po przejęciu władzy?

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym wprowadza pewną nowość dotyczącą utrzymania w mocy umów o pracę po śmierci przedsiębiorcy. Dotychczas taka sytuacja wiązała się z automatycznym wygaśnięciem umów o pracę. Obowiązujące przepisy umożliwiają utrzymanie zawartych ustaleń na dotychczasowych zasadach do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Reguła zawarta w art. 632 k.p. informuje, że umowy o pracę wygasają w momencie śmierci pracodawcy. Niemniej jednak powyższy zapis nie wchodzi w życie, gdy z chwilą śmierci pracodawcy zostaje ustanowiony zarządca sukcesyjny. W takiej sytuacji umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Alternatywnie pracownik może zostać przejęty przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p. – przejście zakładu pracy na innego pracodawcę.

Sytuacja wygląda nieco inaczej, gdy nie ustanowiono zarządcy. Jednak ustawodawca zadbał o ten aspekt. W takim przypadku umowa na czas nieokreślony przestaje obowiązywać po upływie 30 dni od śmierci pracodawcy. Niemniej jeśli do tego czasu zostanie utworzony zarządca sukcesyjny, to może on na mocy pisemnego porozumienia stron przedłużyć stosunek pracy z pracownikiem.

Jak zwykle kwestie prawne to kwestia bardzo delikatna, którą najlepiej skonsultować z prawnikiem. Czasami niuanse decydują o tym, jak potoczy się sukcesja w firmie jednoosobowej. Warto zyskać pewność, że wszystkie sprawy są ułożone tak, aby przejęcie przedsiębiorstwa przebiegło bez zbędnych komplikacji.

Jakie podatki wiążą się z sukcesją?

Możliwość korzystania z NIP-u zmarłego przedsiębiorcy pozwala na dalsze rozliczenia podatku VAT przedsiębiorcy w spadku. Oznacza to, że zarządca sukcesyjny, we własnym imieniu, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa, może składać deklaracje podatkowe i korekty.

Czy wiesz, że…?

Z badań studentów GUESSS, które przeprowadził Instytut Biznesu Rodzinnego, wynika, że tylko 8,1% sukcesorów chce przejąć firmę od rodziców.

Firma w spadku jest płatnikiem podatku dochodowego, a to zobowiązuje ją do rozliczenia podatku od dochodów osiągniętych w okresie od otwarcia spadku do chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Podatek będzie rozliczany na dotychczasowych zasadach, to znaczy takich, na jakich rozliczał się zmarły właściciel przedsiębiorstwa.

Podatek od spadków i darowizn

Zgodnie z art. 4d ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od tego podatku nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim.

Zwolnienie dotyczy każdej osoby, ale żeby skorzystać z tej możliwości, należy spełnić dwa warunki:

• zgłoszenie przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziałów w nim;
• konieczność prowadzenia firmy przez minimum 2 lata od jej nabycia.

Dobrą wiadomością jest brak obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych w powyższej sytuacji nie pojawia się przychód ani dochód. Oznacza to, że spełniając określone warunki, nie trzeba płacić podatku od spadków i darowizn.

Jak zaplanować sukcesję?

Sukcesja w firmie jednoosobowej to proces, który warto zaplanować dużo wcześniej, zanim założyciel odejdzie z firmy lub nagle umrze. Najlepiej wybrać sukcesora i rozpocząć proces wdrażania go w działanie przedsiębiorstwa, jeśli do tej pory nie miał z firmą kontaktu.

Twoim następcą nie musi być pierworodny potomek. Najlepiej postawić na osobę, za którą przemawiają kompetencje. Dla dobra firmy i rodziny to opcja, która daje szansę na dalszy rozwój przedsiębiorstwa. „Należy mi się, bo [...]” to trudny temat, na który także trzeba się przygotować i rzeczowo wyjaśnić wszelkie roszczenia. Pozwoli to uniknąć, a przynajmniej zminimalizować ryzyko konfliktów.

Kształć swoich sukcesorów i wspieraj ich wiedzą. Pozwól im obserwować Twoje działania i deleguj zadania, za które będą odpowiedzialni. Warto, aby przyszły właściciel zdobył doświadczenie w innej firmie lub firmach niż Twoja. Pozwoli to poszerzyć jego perspektywę w zakresie funkcjonowania przedsiębiorstw, procesów decyzyjnych i innych aspektów, które mogą pomóc mu w przyszłości rozwijać biznes.

Angażuj swoich następców, pozwól im dzielić się pomysłami i pytaj, jakie podjęliby decyzje w danej sprawie. Nawet jeśli się nie zgadzacie, to pokaże inny punkt widzenia i może być ciekawą lekcją dla obu stron.

Sukcesja w firmie jednoosobowej to korzyści, ale i obowiązki. Warto zadbać o formalności, aby cały proces przeszedł bez turbulencji. Świeże spojrzenie pomaga w rozwoju przedsiębiorstwa, a do tego przydają się pieniądze. Rozwiązaniem może być crowdfunding pożyczkowy, który zapewni zastrzyk finansowy i napędzi działania.

Zaplanowana sukcesja i pomysł na rozwój działalności to podwaliny, często stające się trampoliną do dynamicznego wzrostu firmy. Warto o nie zadbać, kiedy nie musisz się spieszyć.